සුවපත් මනසක් - සුවැති වැඩ බිමක්
යන්තම් යමක් කමක් තේරෙන වයසෙ ඉඳල හැමෝගෙම ආසාව තමයි කොහොම හරි රස්සාවකට යන එක. සාමාන්‍යපෙළ හරි උසස්පෙළ හරි ඉවර කරපු දවසට පහුවදාම රස්සාවකට යන්න තමයි ට්‍රයි කරන්නෙ. හිසේ කෙස් ගානට ඉන්ටවීව්. විශ්වවිද්‍යාල අධ්‍යාපනය අවසන් කලාට පස්සෙත් කෑ ගහන්නෙ "රස්සා දියව්" කියල. ඔය තරම් මහන්සි වෙලා රස්සාවක් ගත්තට මොකද ගිහිල්ල මාසෙකින් බහුතරයකට රස්සාව එපා වෙලා. වැඩ වැඩියි, බොස් බනිනවා, නිවාඩු ගන්න බෑ, කරදර ගොඩයි. ගොඩක් අවස්ථාවල රැකියා ස්ථාන වල තියෙන පරිසරය සේවකයන්ට මිත්‍රශීලී නැති බව තමයි අහන්න ලැබෙන්නෙ. ඒ තත්ත්වය සේව්‍ය සේවක දෙපාර්ශවයටම අහිතකර විදියට බලපානවා.
ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය සම්මේලනය (WFMH) කියන විදියට සේවා ස්ථාන වල සිටින සෑම පුද්ගලයන් පස් දෙනෙකුගෙන් එක් අයෙක් කිසියම් මානසික ගැටලුවකින් පීඩා විඳිනවා. ඒ අතරින් සුලබ තත්ත්වයක් තමයි විෂාදය (Depression). ලෝකයේ වැඩ කරන ජනතාවගෙන් 10% ක් ජීවිතයේ කුමන හෝ අවස්ථාවක විෂාද තත්ත්වයන් හේතුවෙන් නිවාඩු ලබාගෙන තියෙනවා. නමුත් ඒ අයගෙන් බාගයක්ම දන්නෙ නෑ තමන් විෂාද තත්ත්වයෙන් පීඩා විඳින බව. මේ මානසික අසමතුලිතතාවය ඇති වන එක් අවස්ථාවකදි පුද්ගලයෙක් ලබාගන්න නිවාඩු ප්‍රමාණය දළ වශයෙන් වැඩ කරන දවස් 36 ක්. ඒ විතරක් නෙමෙයි ජපානයේ කරපු අධ්‍යයනයකට අනුව සේවකයන්ගෙන් 32.4% ක් බරපතල ලෙස කාංසාවෙන් (Anxiety) පීඩා විඳිනවා. මේ තත්ත්වය බලපාන්නෙ සේවකයන්ට විතරක් නෙමෙයි. සේවායෝජකයන්ටත් බලපානවා. චිලී රාජ්‍යයේ කරපු අධ්‍යයනයකට අනුව සේවකයන්ගෙන් 27.9% ක් සහ සේවායෝජකයන්ගෙන් 13.8% ක් ආතතිය සහ විෂාදයේ ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරල තියෙනවා.
මේ තත්ත්වය අපේ රටටත් පොදුයි. බස් එකේ, දුම්රියේ යන බොහෝ දෙනෙක් ඉන්නෙ සතුටු මුහුණකින් නෙමෙයි. අනික සේවා ස්ථාන වල ඵලදායීතාවය අඩු වෙන්නත් සේව්‍ය සේවක දෙපාර්ශවයේ මානසික අසමතුලිතතාවයන් හේතු වෙනවා. ඒ නිසා සේවා ස්ථානයේ යහපත් මානසික සෞඛ්‍ය තත්ත්වයක් පවත්වාගෙන යාම වැදගත් කාරණයක්. බොහෝ දෙනෙක් හිතන්නෙ මේක ආයතනයේ පරිපාලනය විසින් පමණක් අවධානය යොමු කළ යුතු කාරණයක් විදියට. නමුත් සේව්‍ය සේවක දෙපාර්ශවයටම යහපත් මානසික සෞඛ්‍ය තත්ත්වයක් පවත්වාගැනීම සඳහා පියවර ගන්න සිද්ධ වෙනවා. ඒ විතරක් නෙමෙයි පොදුවේ කර්මාන්ත ක්ෂේත්‍රය සහ රාජ්‍ය අංශය පවා මේ වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක වීම අවශ්‍යයි.
ආයතනික මට්ටමින්, කර්මාන්ත ක්ෂේත්‍රය විදියට සහ රාජ්‍ය මට්ටමින් අපට කරන්න පුලුවන් මොනවද?
01. නිරන්තර අවධානයෙන් සිටින්න - ඔබගේ ආයතනයේ සේව්‍ය සේවක කණ්ඩායම් වල ආතතිය ඇති විය හැකි අවදානම් අවස්ථා පිළිබඳ අවධානයෙන් සිටීම මගින් එවැනි අවස්ථා මඟහරවා ගැනීමටත්, ඉක්මනින් විසඳුම් සොයාගැනීමටත් අවස්ථාව ලැබේ.
02. වැලැක්වීමට පියවර ගන්න - රැකියාවේ ආතතිකාරී අවස්ථා ඇති වීම අවම කිරීම සඳහා අවශ්‍ය පියවර ගන්න. එහිදී පුහුණු වෘත්තිකයන්ගේ සහය අවශ්‍ය විය හැකිය.
03. තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලියට සියලු දෙනා දායක කරගන්න - සේවා ස්ථානයේ දියුණුව සහ ඉදිරිය පිළිබඳ ගන්නා තීරණ වල දී සේව්‍ය සේවක දෙපාර්ශවයේ ම අදහස් සලකා බැලීමට පියවර ගන්න. එමගින් සේවක කණ්ඩායම් තුල තමා පිළිබඳ ආත්මාභිමානයක් අැති වන අතර තම සේවා ස්ථානයේ අයිතිය පිළිබඳ හැඟීමක් හා තෘප්තිකර බවක් ඇති වේ.
04. කළමනාකරණය - සාර්ථක පුද්ගල කලමනාකරණ ක්‍රමවේද භාවිතා කරන්න. විශේෂයෙන්ම මානව සම්පත් කලමනාකරණ සහ සෞඛ්‍ය කලමනාකරණ ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට පසුබට නොවන්න. හැකි සෑම අවස්ථාවක දී ම සේවකයාගේ හැකියාවට සහ කැමැත්තට ගැලපෙන වගකීම් පැවරීමට උත්සාහ කරන්න. කිසියම් පීඩාකාරී අවස්ථාවක දී තම ගැටලු සාකච්ඡා කල හැකි උපදේශන සේවාවක් ආයතනය තුල ස්ථාපිත කරන්න. යහපත් මානසික සෞඛ්‍ය තත්ත්වයක් පවත්වාගෙන යා හැක්කේ කෙසේ දැයි කාර්යමණ්ඩලය දැනුවත් කිරීමට කටයුතු කරන්න.
05. සේවා ස්ථානයේ පරිසරය - මානසික බිඳවැටීම් සහ පීඩාකාරී අවස්ථා ඕනෑම අයෙකුට ඇති විය හැකිය. එවැනි අවස්ථාවල දී සේවකයා කොන් කිරීමට සහ වෙනස් කොට සැලකීමකින් තොරව එම තත්ත්වය මඟහරවාගෙන නැවතත් සේවයට පැමිණිය හැකි සේවා වටපිටාවක් ආයතන තුල ඇති කල යුතුය. ඒ සඳහා කාර්යමණ්ඩල පුහුණු කිරීම වැදගත් ය. බොහෝ අවස්ථා වල මානසික ගැටලු වලට ලක් වන පුද්ගලයන් රැකියා විරහිතභාවයට පත් වන්නේ සුවය ලැබූ පසු ඔහු රෝගී වීමට පෙර ලැබූ පිළිගැනීම නොලැබීම නිසා ය.
පුද්ගලයන් විදියට අපට කරන්න පුලුවන් මොනවද?
ඔබ දැනට රැකියාවක් සොයන කෙනෙක් නම්;
01. ඔබ කැමති සහ අකමැති දේ මොනවා දැයි නිවැරදිව තීරණය කරන්න. තමන් කැමති ආකාරයේ රැකියාවක් කිරීම අකමැති ආකාරයේ රැකියාවක යෙදීමට වඩා තෘප්තිමත් බවක් ගෙන දෙයි.
02. ඔබේ හැකියාවන් සහ නොහැකියාවන් පිළිබඳ අවධානය යොමු කරන්න. ඔබගේ හැකියාවට ගැළපෙන වෘත්තියක් තෝරා ගන්න.
03. ඔබට දැනට මානසික පීඩනයක් ඇති කරන කරුණු හා පරිසරය පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබාගන්න. ඒවායින් මිදීමට හැකි කෙසේ දැයි සිතා බලන්න.
04. ඔබේ හැකියාවන් සහ සුදුසුකම් වර්ධනය කර ගැනීමට ඇති අවස්ථාවන් ගැන අධ්‍යයනය කරන්න. වැඩි සුදුසුකම් වැඩි අවස්ථා ඇති කරයි.
05. ආතතිය කළමනාකරණය කර ගැනීමේ ක්‍රම, ආවේග පාලනය කර ගැනීමේ ක්‍රම ආදිය පිළිබඳ පුහුණුවක් ලබා ගන්න.
01. ඔබ මුහුණ දෙන ගැටලුකාරී අවස්ථා වල දී ඔබේ සමීපතමයන් හෝ ආයතන ප්‍රධානීන් සමග ඒ පිළිබඳ සාකච්ඡා කරන්න. හැඟීම් ප්‍රකාශ කිරීම ම ප්‍රතිකාරයකි.
02. ක්‍රියාශීලී වන්න - ව්‍යායාම කිරීම ඔබේ ශරීරය මෙන්ම මනස ද නිරෝගී කරයි. සතියට දින 3 ක් වත් ව්‍යායාම සඳහා ඇවිදීම, බයිසිකල් පැදීම, පිහිනීම වැනි ව්‍යායාමයක හෝ යෝගා වැනි ක්‍රියාකාරකමක නිරත වන්න.
03. සමබර ආහාර වේලක් නිසි වෙලාවට ලබාගන්න - නිසි වෙලාවට නිසි ආහාර නොගැනීම ඔබේ කායික නිරෝගී බව මෙන්ම මානසික සමතුලිතතාවය ද නැති කරයි.
04. මත්ද්‍රව්‍ය ගැනීමේදී සැලකිලිමත් වන්න - හැකිතාක් මත්ද්‍රව්‍ය වලින් ඈත් වන්න. ඔබ මත්පැන් පානය කරන අයෙක් නම් කිසියම් මානසික පීඩාකාරී අවස්ථාවක දී ඊට වැඩියෙන් නැඹුරු වීමට ඉඩ ඇත. එය ඔබේ පීඩාව තවත් වැඩි වීමට හේතු වේ. එබැවින් එවැනි අවස්ථා පිළිබඳ සැලකිලිමත් වන්න.
05. යහපත් සමාජ සම්බන්ධතා පවත්වාගන්න - විශේෂයෙන්ම තම පවුලේ අය සහ මිතුරු මිතුරියන් ඇසුරු කරන්න. සමාජ සම්බන්ධතා වලින් ඈත් වීම මානසික පීඩාකාරී තත්ත්වයන් වලදී සුලබ තත්ත්වයකි. එ් පිළිබඳ අවධානයෙන් සිටිමින් එම සම්බන්ධතා අඛණ්ඩව පවත්වා ගැනීම වැදගත් ය.
06. අවශ්‍ය අවස්ථා වල දී උදව් ඉල්ලන්න - ඕනෑම අයෙකුට ඕනෑම අවස්ථාවක දී අන් අයගේ උපකාර අවශ්‍ය විය හැකිය. උදව් ඉල්ලීම මගින් ඔබ දුර්වලයෙක් යැයි නිගමනය නොවේ. එයින් අදහස් වන්නේ ඔබ උදව් ඉල්ලීමට තරම් බුද්ධිමත් සහ ශක්තිමත් බව ය.
07. විවේකයක් ගන්න - ඇතැම් අවස්ථා වල අපට සේවයෙන් විවේක ගැනීමට අවශ්‍ය විය හැකිය. එයින් ඔබට නව ජවයකින් ඉදිරි වැඩ කටයුතු ආරම්භ කල හැකි වනු ඇත. විනෝද චාරිකාවක යෙදීම, විවේකී දිනයක් ගත කිරීම වැනි දේ ජීවිතයේ කොටසක් කර ගන්න.
08. ඔබ ඔබ ම වන්න - ඔබේ අවශ්‍යතා, ඔබේ රුචි අරුචිකම් පිළිබඳ අවබෝධයක් ඇති කර ගන්න. ඒ අනුව කටයුතු කිරීමට බිය නොවන්න. අන් අයට ඔබ විනිශ්චය කිරීමට ඉඩ නොතබන්න.
09. අන් අයට උදව් කරන්න - අන් අයට උදව් කිරීම විශාල තෘප්තියක් ඇති කරයි. උදව් අවශ්‍ය අයට උදව් කිරීම මගින් ඔබගේ වෘත්තීය වටපිටාව තෘප්තිකර එකක් වනු ඇත.
10. නව මංපෙත් සොයා යන්න - දැනට යෙදෙන රැකියාව තවදුරටත් පීඩාකාරී වන්නේ නම් ඔබගේ හැකියාවට සහ කැමැත්තට වඩාත් ගැළපෙන වෘත්තීය අවස්ථා ගැන සොයා බලන්න. වෘත්තීය දියුණුවක් සෙවීම නරක ලක්ෂණයක් නොවේ.
මේ තියෙන්නෙ හිතෙන හැටි ෆේස්බුක් පිටුව. ලයික් එකක් දැම්මොත් ඊළඟට ලියන පෝස්ට් ගැන දැනගන්න පුලුවන්.
Source - World Federation of Mental Health report 2017
03. සමබර ආහාර වේලක් නිසි වෙලාවට ලබාගන්න - නිසි වෙලාවට නිසි ආහාර නොගැනීම ඔබේ කායික නිරෝගී බව මෙන්ම මානසික සමතුලිතතාවය ද නැති කරයි.
04. මත්ද්‍රව්‍ය ගැනීමේදී සැලකිලිමත් වන්න - හැකිතාක් මත්ද්‍රව්‍ය වලින් ඈත් වන්න. ඔබ මත්පැන් පානය කරන අයෙක් නම් කිසියම් මානසික පීඩාකාරී අවස්ථාවක දී ඊට වැඩියෙන් නැඹුරු වීමට ඉඩ ඇත. එය ඔබේ පීඩාව තවත් වැඩි වීමට හේතු වේ. එබැවින් එවැනි අවස්ථා පිළිබඳ සැලකිලිමත් වන්න.
05. යහපත් සමාජ සම්බන්ධතා පවත්වාගන්න - විශේෂයෙන්ම තම පවුලේ අය සහ මිතුරු මිතුරියන් ඇසුරු කරන්න. සමාජ සම්බන්ධතා වලින් ඈත් වීම මානසික පීඩාකාරී තත්ත්වයන් වලදී සුලබ තත්ත්වයකි. එ් පිළිබඳ අවධානයෙන් සිටිමින් එම සම්බන්ධතා අඛණ්ඩව පවත්වා ගැනීම වැදගත් ය.
06. අවශ්‍ය අවස්ථා වල දී උදව් ඉල්ලන්න - ඕනෑම අයෙකුට ඕනෑම අවස්ථාවක දී අන් අයගේ උපකාර අවශ්‍ය විය හැකිය. උදව් ඉල්ලීම මගින් ඔබ දුර්වලයෙක් යැයි නිගමනය නොවේ. එයින් අදහස් වන්නේ ඔබ උදව් ඉල්ලීමට තරම් බුද්ධිමත් සහ ශක්තිමත් බව ය.
07. විවේකයක් ගන්න - ඇතැම් අවස්ථා වල අපට සේවයෙන් විවේක ගැනීමට අවශ්‍ය විය හැකිය. එයින් ඔබට නව ජවයකින් ඉදිරි වැඩ කටයුතු ආරම්භ කල හැකි වනු ඇත. විනෝද චාරිකාවක යෙදීම, විවේකී දිනයක් ගත කිරීම වැනි දේ ජීවිතයේ කොටසක් කර ගන්න.
08. ඔබ ඔබ ම වන්න - ඔබේ අවශ්‍යතා, ඔබේ රුචි අරුචිකම් පිළිබඳ අවබෝධයක් ඇති කර ගන්න. ඒ අනුව කටයුතු කිරීමට බිය නොවන්න. අන් අයට ඔබ විනිශ්චය කිරීමට ඉඩ නොතබන්න.
09. අන් අයට උදව් කරන්න - අන් අයට උදව් කිරීම විශාල තෘප්තියක් ඇති කරයි. උදව් අවශ්‍ය අයට උදව් කිරීම මගින් ඔබගේ වෘත්තීය වටපිටාව තෘප්තිකර එකක් වනු ඇත.
10. නව මංපෙත් සොයා යන්න - දැනට යෙදෙන රැකියාව තවදුරටත් පීඩාකාරී වන්නේ නම් ඔබගේ හැකියාවට සහ කැමැත්තට වඩාත් ගැළපෙන වෘත්තීය අවස්ථා ගැන සොයා බලන්න. වෘත්තීය දියුණුවක් සෙවීම නරක ලක්ෂණයක් නොවේ.
උත්සාහ කරමු. සුවපත් මනසක් - සුවැති වැඩබිමක් ඇති කර ගනිමු.
මේ තියෙන්නෙ හිතෙන හැටි ෆේස්බුක් පිටුව. ලයික් එකක් දැම්මොත් ඊළඟට ලියන පෝස්ට් ගැන දැනගන්න පුලුවන්.
Source - World Federation of Mental Health report 2017
+++++
ReplyDeleteඅයියා. ඔව්ව කියන්න ලේසියි කරන්න අමාරුයි.. හැක්
ReplyDeleteහම්මේ.........
ReplyDeleteමම psychiatric ඉගෙනගත්ත කෙනෙක් විදිහට මේ සටහන තියන්නම්. මුලින්ම දේශකයට ස්තුතිය පිරිනමන්න ඕන මේ ගැන ලිව්වට...
ReplyDeleteවිශාදය නැත්තම් depression කියන්නෙ psychiatric වල හෙම්බිරිස්සාව වගේ දෙයක්. ඒ තරම් සුලභයි. අපි හැමෝම කොයි මොමොතක හරි depress වෙනව මොකකට හරි. නමුත් දැන් දැන් මේ ජීවන රටාවන් එක්ක depression වැඩි වෙලා. මේ depression, anxiety එක්ක ජානමය ලක්ෂණ තිබුණොත් ඒ නිසා ජීවිත පවා හානි කරගන්න පුලුවන්. අපි තේරුම් ගන්න ඕනි මේක සුලු දෙයක් නොවන වග. ඒ නිසා මේක ප්‍රතිකාර වලට යොමු විය යුතු තත්වයක්. නිසි ආකාරයේ counselling එකකින් හරි ඔෟෂධ මගින් හරි පාලනය කරගත හැකියි. ඒ සඳහා මේ දේශකයගේ උපදෙසුත් ඇත්තටම වැදගත්..